قبل از اصلاحات ارضی مالکیت اراضی کشاورزی بر چند نوع بود نوع اول مالک یا ارباب که مال که کل روستا هم از خانه‌ها و جاده‌ها آبها و زمین های کشاورزی بود
افرادی نیز دارای مالکیت درصدی یا دانگی از روستا بودند که به آنها خرده مالک میگفتند.
سرنسقی چیست؟
افرادی نیز بودند که مالک ثبتی زمین کشاورزی نبودند ولی امتیاز هوایی زمین را داشتند یعنی حق امتیاز کشاورزی بر روی زمین های مالک و یا خرده مالک را داشتند و از درآمد و عایدی زمینهای کشاورزی درصدی را به عنوان بهره اربابی به مالک و صاحب زمین به صورت سالیانه می‌پرداختند.
به این نوع مالکیت حق نسق زراعی که کشاورز به مالک می پرداخت سر نسقی می گفتند .
در زمان اجرای قانون اصلاحات ارضی حق نسب تایید و از تمام کشاورزان که بر پایه نسق کار می کردند و زمینهای مورد نصب آمارگیری دقیق شد و مالکیت زمین های مذکور به شرط پرداخت بهای آن به صورت اقساط به صندوق دولت به کشاورزان داده شد.
لازم به ذکر است حق نسق مورثی بود و تا موقعی که حق مالک به موقع و به میزان توافق پرداخت می‌شد قابل احتراق از طرف صاحبان زمین بود حق نصب در قانون اصلاحات ارضی به شرح زیر است.
” زارع کسی است که مالک زمین نیست با دارا بودن یک یا چند عامل زراعتی شخصیت یا به کمک افراد خانواده خود در زمین متعلق به مالک مستقلاً زراعت می کند و مقداری از محصول را به صورت نقدی یا یا جنس به مالک می دهد نصب زراعتی یک کشاورز عبارت از مقدار زمین های تحت تصرف و کشت وی در زمان اجرای قانون اصلاحات اراضی در ایران که برای آماده سازی و آبادی آن تلاش کرده است.
بعد از انقلاب نصب بر اساس قانون واگذاری و احیا زمین ها تصویب شده در تاریخ ۲۶ فروردین ۱۳۵۹ عبارت است از عملکرد آبادانی کس که نسبت به آبادانی زمین اقدام کرده است.
در بعضی از مناطق به افراد دارای نسق رعیت هم میگفتند.
ارتباط نقشه بردار با قانون حق نسق:
حال این سوال به وجود می‌آید که ارتباط نقشه برداری و فتوگرامتری با قانون حق نسق چیست؟
در مورد زمینهای زراعی که شبهه وجود دارد کارشناسان رسمی دادگستری در رشته نقشه برداری و کشاورزی با تفسیر عکس هوایی مربوط به سالهای دهه ۳۰ و دهه ۴۰ و بررسی آثار موجود در تصاویر هوایی زراعی بودن یا نبودن زمین را تشخیص داده و در صورتی که تشخیص کارشناس دادگستری مبنی بر زراعی بودن زمین باشد زمین مورد نظر از دست منابع طبیعی خارج شده و مالکیت آن برای کشاورز است.
